Παρουσίαση – Κριτική Βιβλίου: “Διδάσκοντας την Κριτική Σκέψη στο δημοτικό σχολείο”

Συγγραφέας: ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ
Εκδόσεις: ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ

Όταν έπεσε το βιβλίο «Διδάσκοντας την Κριτική Σκέψη στο Δημοτικό Σχολείο» στα χέρια μου ένιωθα μια αδιόρατη δυσπιστία για τη λέξη «Διδάσκοντας». Άλλωστε, όπως επισημαίνει και ο συγγραφέας, Γιάννης Μιχαηλίδης, στην Ελλάδα δεν έχουμε συζητήσει τι είναι κριτική σκέψη, ούτε πώς διδάσκεται. Δεν υπάρχει ορισμός της έννοιας με αποτέλεσμα να μην ξέρουμε ούτε τι να διδάξουμε, ούτε πώς να τη διδάξουμε.
Η ανάπτυξη της Κριτικής Σκέψης είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της εκπαίδευσης και συνάμα το ιερό δισκοπότηρο της διδασκαλίας στο σχολείο. Μπορεί λοιπόν η κριτική σκέψη να διδαχθεί στο σχολείο; Και αν ναι, με ποιο τρόπο; Ο Γιάννης Μιχαηλίδης μας παρουσιάζει έναν εύληπτο τρόπο να διδάξουμε την Κριτική Σκέψη ο οποίος είναι στηριγμένος σε πρόσφατα συμπεράσματα της εκπαιδευτικής ψυχολογίας σχετικά με το πώς μπορεί να μαθαίνει καλύτερα ένας μαθητής.

Το βιβλίο έρχεται να καλύψει αποτελεσματικά το χάσμα μεταξύ θεωρίας και πράξης χρησιμοποιώντας απλή γλώσσα και λιγοστή ορολογία ώστε να είναι εύκολα κατανοητό από όλους, ακόμη και από ανθρώπους που δεν είναι εκπαιδευτικοί αλλά ενδιαφέρονται να καλλιεργήσουν στα παιδιά τους την Κριτική Σκέψη. Σίγουρα όμως είναι προσανατολισμένο κυρίως προς τους εκπαιδευτικούς που μάχονται καθημερινά για τη βελτίωση της σκέψης των μαθητών τους. Παρότι ο Γιάννης Μιχαηλίδης αναφέρεται στο Δημοτικό σχολείο τα συμπεράσματα και οι πρακτικές που προτείνει είναι άμεσα υλοποιήσιμες με πολύ μικρές προσαρμογές και σε μαθητές μεγαλύτερων τάξεων. Συνεπώς, το βιβλίο είναι χρήσιμο και για τους καθηγητές της Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. 

Το βιβλίο δομείται σε δύο μέρη τα οποία ο συγγραφέας ονομάζει «Πρακτικό μέρος» και «Θεωρητικό μέρος». Το πρακτικό μέρος προτάσσεται, κάτι που ίσως φανεί παράξενο, αλλά τα μεγαλύτερα προβλήματα εμφανίζονται  στη διδακτική πράξη και όχι στη θεωρία. Επομένως ο συγγραφέας αναπτύσσει με απλά λόγια το πρακτικό μοντέλο της κριτικής σκέψης απαλλαγμένο από θεωρητικές προσεγγίσεις, τις οποίες όμως ο αναγνώστης μπορεί στη συνέχεια να διαβάσει στο δεύτερο μέρος. Δίνοντας έμφαση στο πρακτικό μέρος και προτάσσοντάς το αναδεικνύεται η ιδιαίτερη αξία του βιβλίου αυτού. 

Το πρακτικό μέρος του Μοντέλου Κριτικής Σκέψης που ξεδιπλώνει στο βιβλίο του ο Γιάννης Μιχαηλίδης στηρίζεται στην χρήση και ανίχνευση των επιχειρημάτων στο γραπτό και προφορικό λόγο, καθώς και στις στάσεις που πρέπει να αναπτύξει ο μαθητής για να μάθει να σκέφτεται με κριτικό τρόπο. Οι στάσεις που προτείνει ο συγγραφέας είναι η κριτική διάθεση, η παρρησία και η  πρόσκληση. Η κριτική διάθεση είναι η τάση του ατόμου να κρίνει αυτά που ακούει και που το ωθεί να τεκμηριώνει τις απόψεις του με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, η οποία σύμφωνα με το συγγραφέα επηρεάζεται από τα κίνητρα που έχουν οι μαθητές να σκεφτούν κριτικά καθώς και από τη γενικότερη κουλτούρα της τάξης. Η παρρησία είναι η τόλμη να λένε οι μαθητές τη γνώμη τους ακόμη και αν είναι αντίθετη από αυτήν του συνόλου της τάξης. Η πρόσκληση είναι η ανάγκη να καλείς τους άλλους να σε κρίνουν. Και για τις τρεις παραπάνω στάσεις ο συγγραφέας προτείνει τη διδασκαλία τους με συγκεκριμένες εύκολες πρακτικές οι οποίες μπορούν να ενσωματώνονται σε όλα τα μαθήματα που διδάσκονται.
Σημαντική αναφορά γίνεται στις νοητικές δεξιότητες που πρέπει να καλλιεργηθούν για την ανάπτυξη της Κριτικής Σκέψης. Τις δεξιότητες αυτές ο συγγραφέας τις χωρίζει σε γενικές νοητικές δεξιότητες, σε γνώσεις, σε ειδικές νοητικές δεξιότητες και σε δημιουργική σκέψη. Σε κάθε υποπερίπτωση γίνεται επαρκής ανάλυση και προτείνονται τρόποι για την καλλιέργειά τους. Επιπλέον, στην ενότητα των νοητικών δεξιοτήτων αναλύονται κάποιες συχνές λογικές πλάνες, όπως η προσφυγή στην πλειοψηφία, η προσφυγή στην αυθεντία κ.λπ. που εμποδίζουν την Κριτική Σκέψη.
Το πρακτικό μέρος του βιβλίου ολοκληρώνεται με την περιγραφή του τι πρέπει να διδαχθεί απαραίτητα από τα προηγούμενα, κάνοντας ουσιαστικά μια μικρή περίληψη των σημαντικών παραμέτρων που απαιτούνται ώστε να ξεκινήσει να δημιουργείται η κουλτούρα της Κριτικής Σκέψης μέσα στην τάξη. 

Στο δεύτερο (θεωρητικό) μέρος περιλαμβάνονται οι βιβλιογραφικές αναφορές που στηρίζουν το πρακτικό μέρος, καθώς και το μοντέλο κριτικής σκέψης που έχει αναπτύξει ο Γιάννης Μιχαηλίδης. Στην ουσία το δεύτερο μέρος είναι μια σύντομη βιβλιογραφική ανασκόπηση για τα ζητήματα που αναφέρονται στο μοντέλο της κριτικής σκέψης, στην οποία ο απαιτητικός αναγνώστης θα μπορέσει να βρει συνοπτικές απαντήσεις για τα θέματα που τον απασχόλησαν στο πρακτικό μέρος. 

Το βιβλίο «Διδάσκοντας την Κριτική Σκέψη στο δημοτικό σχολείο» είναι μια σημαντική προσπάθεια από έναν μαχόμενο εκπαιδευτικό για την αλλαγή του τρόπου διδασκαλίας με σκοπό την ανάπτυξη της Κριτικής Σκέψης των μαθητών. Σήμερα, στην εποχή της παραπληροφόρησης και της ψευδοεπιστήμης είναι ιδιαίτερα σημαντική η προσπάθεια ενσωμάτωσης των πρακτικών που προτείνει ο Γιάννης Μιχαηλίδης στην πνευματική φαρέτρα των μαθητών. Η Κριτική Σκέψη μπορεί να χτιστεί από τις μικρές ηλικίες και όπως αποδεικνύει ο συγγραφέας μπορεί να διδαχθεί αποτελεσματικά και στη σχολική τάξη.

Το βιβλίο στη σελίδα του εκδότη:  https://www.epikentro.gr/?books&book=1186