Ο Νίκος είναι μαθητής της δευτέρας λυκείου και έχει πολλά όνειρα για το μέλλον. Θέλει να γίνει φιλόλογος και προσπαθεί καθημερινά γι’ αυτό. Στην τάξη είναι καλός. Σηκώνει το χέρι, προσέχει, συμμετέχει στη διαλογική συζήτηση που γίνεται και, όπως όλοι οι μαθητές, κάνει κάποια λάθη αλλά τις περισσότερες φορές είναι σωστές οι απαντήσεις του. Ο έμπειρος καθηγητής του θεωρεί το Νίκο καλό μαθητή, μιας και συμμετέχει ενεργά στην τάξη, ενώ είναι συνεπής με τις εργασίες του. Όμως, την πρώτη φορά που ο Νίκος έγραψε διαγώνισμα δεν τα πήγε καλά. Ο καθηγητής του παραξενεύτηκε, αλλά θεώρησε ότι είναι τυχαίο. Το πρόβλημα επαναλήφθηκε και στο δεύτερο διαγώνισμα. Ο καθηγητής του τον συμβούλεψε να είναι πιο προσεκτικός στα διαγωνίσματα και να διαβάζει περισσότερο πριν το διαγώνισμα. Δυστυχώς όμως αυτή η συμβουλή δεν απέδωσε παρόλο που ο Νίκος την ακολούθησε κατά γράμμα, αφού έγραψε μέτρια και στο τρίτο διαγώνισμα!
Η παραπάνω περίπτωση είναι δυστυχώς αρκετά συχνή. Πολλοί μαθητές έχουν καλή απόδοση στα προφορικά, αλλά στα γραπτά η απόδοσή τους είναι μέτρια. Τι μπορεί να φταίει; Σίγουρα το πρόβλημα δεν είναι μονοσήμαντο και η λύση του δεν είναι απλή, ενώ οι πιθανές αιτίες μπορεί να είναι αρκετές. Φυσικά, μπορεί το διαγώνισμα που έβαλε ο καθηγητής να είναι πάνω από το όριο δυσκολίας που θα μπορούσε ο Νίκος στην παρούσα φάση να αντιμετωπίσει. Ας θεωρήσουμε όμως ότι δε συμβαίνει κάτι τέτοιο μιας και ο στόχος αυτού του άρθρου είναι περισσότερο ο μαθητής. Για τη φιλοσοφία που πρέπει να έχουν τα διαγωνίσματα έχω γράψει παλαιότερα.
Όμως, γιατί ο Νίκος ανακαλεί πιο εύκολα όταν συμμετέχει προφορικά μέσα στην τάξη, ενώ στα γραπτά είναι πιο δύσκολο για αυτόν; Για να δώσουμε μια πιθανή απάντηση σε αυτό το ερώτημα θα πρέπει να τονίσουμε τη διάκριση μεταξύ της απόδοσης (performance) κατά τη διάρκεια της εκμάθησης και της μάθησης (learning).
Απόδοση και μάθηση
Η απόδοση αναφέρεται στις παροδικές μεταβολές της συμπεριφοράς ή της γνώσης οι οποίες μεταβολές μπορούν να παρατηρηθούν και να μετρηθούν κατά τη διάρκεια ή αμέσως μετά τη διαδικασία της εκμάθησης ενός αντικειμένου. Αντίθετα, η μάθηση αναφέρεται στις σχετικά μόνιμες μεταβολές της συμπεριφοράς ή της γνώσης που αναφέρονται στο προς εκμάθηση αντικείμενο (Soderstrom & Bjork, 2015). Με άλλα λόγια, οι παροδικές μεταβολές της γνώσης ενός μαθητή κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας ενός αντικειμένου δεν ταυτίζονται με τη μάθηση, η οποία οφείλει να είναι μακράς διάρκειας.
Στην περίπτωσή μας, ο Νίκος είχε καλή απόδοση κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας του μαθήματος, αλλά η μάθηση έπασχε, αφού οι μεταβολές των γνώσεών του σε ένα μεγάλο μέρος τους ήταν παροδικές και όχι μόνιμες. Παρόλα αυτά, ούτε ο Νίκος αλλά ούτε και ο καθηγητής του συνειδητοποιούσαν το πρόβλημα μέχρι να το διαπιστώσουν με τις γραπτές εξετάσεις.
Γιατί όμως ο Νίκος δεν μπορούσε να συνειδητοποιήσει ότι δε μάθαινε σωστά, δηλαδή ότι δεν κωδικοποιούσε τη γνώση έτσι ώστε να τη θυμάται μετά από αρκετό καιρό; Μια σημαντική πιθανότητα είναι ότι στη φάση της διδασκαλίας μέσα στην τάξη ο Νίκος μπέρδευε τη σημασία των λέξεων «κατανοώ» και «γνωρίζω». Κατανοώ σημαίνει ότι αντιλαμβάνομαι αυτά που ακούω, που διαβάζω, που δέχομαι ως εμπειρίες. Η κατανόηση είναι η διαδικασία σύνδεσης των πληροφοριών που λαμβάνουμε με τις προϋπάρχουσες γνώσεις μας. Ο έμπειρος καθηγητής του Νίκου ήξερε να το κάνει πολύ καλά αυτό. Στην ουσία καθοδηγούσε τη σκέψη του Νίκου στη διάρκεια της διδασκαλίας και ο Νίκος μπορούσε να κατανοήσει ενεργά όλες τις έννοιες που ο έμπειρος καθηγητής του προσπαθούσε να διδάξει, με αποτέλεσμα ο Νίκος να σηκώνει συνεχώς το χέρι του στην τάξη και έτσι να φαίνεται ότι έχει μάθει τις συγκεκριμένες έννοιες. Φεύγοντας ο Νίκος από το μάθημα ένιωθε μια πληρότητα και μια ικανοποίηση για την απόδοση που είχε, η οποία του έδινε εσφαλμένα την αίσθηση της γνώσης (σύγχυση απόδοσης και μάθησης). Ο Νίκος είχε μπερδέψει την κατανόηση κατά τη διάρκεια του μαθήματος με τη μόνιμη γνώση. Ενώ είχε κατανοήσει πολύ καλά τις έννοιες που διδάχθηκε δεν ήξερε ούτε να τις ανακαλεί μόνος του αλλά ούτε και να τις εφαρμόζει σε διάφορες περιπτώσεις και φυσικά οι έννοιες αυτές δεν θα έμεναν στη μνήμη του για πολύ καιρό αν δεν τις μελετούσε ξανά και ξανά πολλές φορές. Δυστυχώς, όταν πήγε στο σπίτι του δεν ασχολήθηκε περαιτέρω με αυτές θεωρώντας ότι τις γνωρίζει, και φυσικά αργά ή γρήγορα η μνήμη του θα τον πρόδιδε όπως και έγινε στα διαγωνίσματα.
Η απόδοση αναφέρεται στις παροδικές μεταβολές της συμπεριφοράς ή της γνώσης οι οποίες μεταβολές μπορούν να παρατηρηθούν και να μετρηθούν κατά τη διάρκεια ή αμέσως μετά τη διαδικασία της εκμάθησης ενός αντικειμένου. Αντίθετα, η μάθηση αναφέρεται στις σχετικά μόνιμες μεταβολές της συμπεριφοράς ή της γνώσης που αναφέρονται στο προς εκμάθηση αντικείμενο.
Ο καθηγητής του Νίκου παρόλη την εμπειρία του δεν είχε συνειδητοποιήσει ότι η μάθηση χρειάζεται χρόνο και πολύ κόπο και εδραιώνεται μόνο μετά από συνεχή επανάληψη. Τα συμπεράσματα που έβγαζε μόνο από τη συμμετοχή του Νίκου μέσα στην τάξη δεν ήταν έγκυρα, αλλά κάθε φορά που τελείωνε το μάθημα έφευγε ικανοποιημένος από την τάξη θεωρώντας ότι ο Νίκος, και ίσως και οι περισσότεροι μαθητές του, μάθαιναν αποδοτικά. Όταν όμως ήρθε η ώρα του διαγωνίσματος έπεσε από τα σύννεφα βλέποντας τη μη αναμενόμενη απόδοση των μαθητών του.
Σε πολλές περιπτώσεις οι μαθητές εμφανίζουν προβλήματα με την αξιολόγηση της μάθησής τους, κάτι που ο Νίκος δεν έκανε όταν γύρισε στο σπίτι του. Η έλλειψη αξιολόγησης της μάθησης, εκτός των άλλων οδηγεί τους μαθητές να χρησιμοποιούν στρατηγικές μελέτης που δεν συνεισφέρουν στη μάθησή τους, δηλαδή στην κατάκτηση γνώσεων που διαρκούν. Σημαντικό παράδειγμα αποτελεί η μελέτη ενός μαθήματος για πολύ ώρα. Όταν ένας μαθητής μελετά για πολύ ώρα ένα μάθημα, η ευκολία που βιώνει κατά τη διάρκεια της ανάκλησης των διαφόρων εννοιών, σχέσεων ή μαθηματικών τύπων κ.λπ., μετά από κάμποση ώρα συνεχούς διαβάσματος μπορεί να θεωρηθεί από αυτόν ως ένδειξη μάθησης. Όμως η έρευνα αποδεικνύει ότι η μελέτη ενός μαθήματος για πολύ ώρα, με δεδομένο ότι ο μαθητής θα διαβάσει μια φορά το μάθημα αυτό, μπορεί να έχει βραχυπρόθεσμα οφέλη τα οποία εύκολα εξαντλούνται σε μερικές ώρες ή ημέρες από τη μελέτη (Soderstrom & Bjork, 2015). Παρόλο που η μελέτη ενός μαθήματος πολλές φορές από λίγο είναι πιο αποδοτική για τη μάθηση που διαρκεί, οι μαθητές προτιμούν να διαβάζουν πολύ ώρα ένα μάθημα αφού αυτός ο τρόπος τους δίνει την αίσθηση της καλής απόδοσης (performance) κατά τη διάρκεια του διαβάσματος, χωρίς όμως να συνειδητοποιούν ότι πάσχει η μάθησή τους και μετά από λίγο καιρό δεν θα θυμούνται όπως πρέπει αυτά που μελέτησαν.
Τι θα έπρεπε όμως να κάνει ο Νίκος όταν γύρισε στο σπίτι του; Το πρώτο πράγμα που θα έπρεπε να κάνει θα ήταν να διαβάσει ξανά τις έννοιες που έμαθε στην τάξη και στη συνέχεια να προσπαθήσει να τις ανακαλέσει μόνος του. Αυτό θα του έδινε τη δυνατότητα να συνειδητοποιήσει τι ακριβώς ξέρει και τι δεν ξέρει. Την επόμενη ημέρα θα έπρεπε να προσπαθήσει να ανακαλέσει ξανά τις έννοιες που έμαθε, χωρίς να τις ξαναδιαβάσει. Τη δεύτερη αυτή φορά θα συνειδητοποιούσε ότι ξέρει αρκετά αλλά υπάρχουν πράγματα που δεν θυμάται τα οποία πρέπει και πάλι να τα μελετήσει. Αυτή τη διαδικασία πρέπει να ακολουθήσει μέχρι να σιγουρευτεί ότι μπορεί μόνος του να ανακαλέσει χωρίς λάθη τις έννοιες αυτές.
Τελειώνοντας, ας δώσω έναν τρόπο που χρησιμοποιώ συχνά για να αντιληφθούν οι μαθητές πόσο σημαντική είναι η συνεχής αυτό-αξιολόγηση της μάθησής τους!
Τους περιγράφω την εξής περίπτωση:
Θέλεις να μάθεις να φτιάχνεις ένα κέικ! Μπαίνεις στο internet και βρίσκεις ένα εξαιρετικό βίντεο του Πετρετζίκη (σλούρπ).
Στη συνέχεια τους ρωτάω:
Αφού είδατε το βίντεο τι πρέπει να κάνετε για να σιγουρευτείτε ότι γνωρίζετε να φτιάχνετε το κέικ;
Η απάντησή τους είναι σε συντριπτικό ποσοστό:
Να δοκιμάσουμε να το φτιάξουμε!
Εκεί είναι λοιπόν που τους λέω:
Αφού για το κέικ σκεφτόσαστε να δοκιμάσετε να το φτιάξετε για να διαπιστώσετε αν γνωρίζετε να το φτιάχνετε γιατί δεν κάνετε το ίδιο και για τις γνώσεις που λαμβάνετε από τα μαθήματά σας;
Αναφορές
Soderstrom, N. C., & Bjork, R. A. (2015). Learning VersusPerformance: An Integrative Review. Perspectives on Psychological Science,10(2), 176–199. http://doi.org/10.1177/1745691615569000
Παράθεση: H διαφορά μεταξύ απόδοσης και μάθησης! | Υλικό Φυσικής - Χημείας
Σας ευχαριστώ που μοιράζεστε τις γνώσεις σας.
Nα είστε καλά 🙂
Πολύ καλό άρθρο και αφορά σε μεγάλο ποσοστό μαθητών που πράγματι έχουν καλή απόδοση στην τάξη αλλά χαμηλούς βαθμούς στα διαγωνίσματα. Σωστά αναφέρεσε στην προσωπική δουλειά που πρέπει να κάνει ο μαθητής αλλά και στην κατά περιόδους επανάληψη εννοιών. Απομένει βέβαια κάτι σημαντικό: πως θα πείσεις το μαθητή να εργαστεί περισσότερο στο σπίτι. Είναι κάτι που πρέπει να μας απασχολήσει και που, μάλλον, θέλει διαφορετική τακτική για κάθε περίπτωση.
Θοδωρή σε ευχαριστώ πολύ για το σχόλιο. Ναι, ο κάθε μαθητής είναι ιδιαίτερη περίπτωση και αυτό δυσκολεύει την εφαρμογή λύσεων. Για τον προβληματισμό που θέτεις, δηλαδή πώς θα πείσουμε το μαθητή να διαβάσει τα πράγματα είναι ακόμη πιο σύνθετα. Το αν εργάζεται ο μαθητής ή όχι επηρεάζεται από τους στόχους του και από τις εν γένει στάσεις του απέναντι στην εκπαίδευση και το σχολείο τα οποία καθορίζονται έντονα από το οικογενειακό και το κοινωνικό-οικονομικό περιβάλλον στο οποίο ζει. Δύσκολα πράγματα! Παρόλα αυτά, είναι ιδιαίτερα σημαντικό να ωθήσουμε το μαθητή να ¨αφουγκράζεται” τις γνώσεις του (τι ακριβώς γνωρίζει ή τι δεν γνωρίζει), ενώ πρέπει να του διδάξουμε ποιοι είναι οι τρόποι που πρέπει να χρησιμοποιεί για να είναι η μελέτη του πιο αποδοτική.
Προσωπικά, επικεντρώνω την προσπάθεια να πείσω τους μαθητές μου να εργαστούν περισσότερο στο σπίτι, σε δυο σημεία:
• να τους εμπνεύσω για το μάθημα μέσω πειραμάτων, YouTube videos κτλ
• στις μεγάλες τάξεις του Λυκείου, μέσω επαγγελματικού προσανατολισμού, ώστε να έχουν ένα πιο ξεκάθαρο στόχο στο μυαλό τους.
“Without a goal, you can’t score” λένε οι Αμερικάνοι.
Ευχαριστώ πολύ για το σχολιασμό 🙂
Και τα δύο που αναφέρετε κύριε Μακρή είναι πολύ σημαντικές πρωτοβουλίες που σίγουρα εμπνέουν τους μαθητές και τους δίνουν διάθεση για μάθηση. Παρόλα αυτά, η διαδικασία δημιουργίας κινήτρων είναι πολύπλοκη γιατί οι παράγοντες είναι εξαιρετικά πολλοί!!
Θα ήθελα να ελέγξετε κ. Παναγιωτακόπουλε τη διαφορά μεταξύ ΑΠΟ-δοσης και ΕΠΙ-δοσης , όταν μιλάμε για ΜΑΘΗΤΕΣ! Ευχαριστώ, περιμένω τα αποτελέσματα της μελέτης σας.